Ponad 800 uczestników rożnej profesji (lekarze, pielęgniarki i ratownicy medyczni) spotkało się na XII Konferencji Medycyny Ratunkowej „Kopernik 2019” w Łodzi. To jedno z najważniejszych wydarzeń dotyczących nowoczesnych sposobów ratowania życia – bogaty program merytoryczny, ponad 40 wykładowców z Polski i z zagranicy, liczne warsztaty.
Konferencja Medycyny Ratunkowej „Kopernik” to cykliczne wydarzenie organizowane w celu wzajemnej wymiany wiedzy pomiędzy ekspertami z dziedziny medycyny ratunkowej z kraju oraz z zagranicy. Podczas paneli, co roku, poruszane są istotne zagadnienia dotyczące między innymi procedur medycznych, ciekawych przypadków klinicznych, zagrożeń dla personelu medycznego oraz technik szkolenia – szczególnie symulacji medycznej.
Inicjatorem oraz tegorocznym przewodniczącym komitetu organizacyjnego konferencji był dr hab. n. med. Dariusz Timler, Kierownik Szpitalnego Oddziału Ratunkowego w Wojewódzkim Centrum Urazowym „Kopernik”, entuzjasta symulacji medycznej, specjalista w dziedzinie medycyny ratunkowej oraz wieloletni dydaktyk Łódzkiego Uniwersytetu Medycznego.
Sesja Symulacji Medycznej
Sesja dotycząca symulacji medycznej została poprowadzona przez prof. Juliusza Jakubaszko, dr Abdo Khoury oraz dr Marię Bartczak.
Dr Abdo Khoury poprowadził prelekcję nt. nauki medycyny ratunkowej i medycyny katastrof stosując symulację medyczną. Prezentację rozpoczął od omówienia schematu nauki praktykowanej w ubiegłym wieku oraz nowego podejścia do przekazywania wiedzy, tak zwanego „Cyklu uczenia się”.
Jak najlepiej przygotować studentów do wykonywania zawodu?
W przeszłości nauka na studiach medycznych przebiegała według następującej zasady. Student zdobywał wiedzę poprzez czytanie podręczników oraz słuchanie wykładów, a następnie kierowany był do pacjenta. Dopiero przy bezpośrednim kontakcie z nim mógł zdobyć umiejętności praktyczne i uzupełnić wiadomości teoretyczne. Metoda ta miała zarówno swoje zalety jak i wady.
Z jednej strony nauka bezpośrednio z pacjentem jest najlepszym sposobem zdobywania wiedzy i pozwala się nauczyć najwięcej. Z drugiej natomiast dopuszczenie studenta do chorego bez wcześniejszego przećwiczenia zdolności praktycznych zwiększa ryzyko popełnienia błędu podczas przeprowadzania procedury medycznej oraz wiąże się z dodatkowym stresem dla pacjenta i praktykanta – co paradoksalnie może sprawić, że przyswoi on mniej umiejętności. Możliwe jest jednak odpowiednie przygotowanie studenta przed wysłaniem go do prawdziwego chorego. Tu z pomocą przychodzi „Cykl uczenia się”, którego jednym z najważniejszych elementów jest symulacja medyczna.
Symulatory pozwalają na naukę w bezstresowych warunkach
Wraz z rozwojem techniki możliwe było tworzenie coraz to bardziej zaawansowanych symulatorów, które pozwalały na ćwiczenie w bezstresowych warunkach różnorodnych procedur medycznych, a także odgrywanie z ich udziałem określonych scenariuszy symulacyjnych. Pojawienie się symulatorów pozwoliło na zmianę sposobu nauczania, co zaowocowało powstaniem techniki dydaktycznej nazwanej przez dr Khoury „Cyklem uczenia się”. Składa się on z następujących etapów:
1) Zdobywania wiedzy dzięki słuchaniu wykładów i czytaniu podręczników
2) Ćwiczeniu umiejętności praktycznych na fantomach/ aktorach
3) Poznawania algorytmów działania w określonych procedurach medycznych
4) Przećwiczenia zdobytych umiejętności w grupie (Teamwork)
5) Nauki przy pacjencie
Dr Khoura opowiedział o dwóch pierwszych elementach skrótowo, ponieważ nauka tradycyjna oraz proste fantomy do ćwiczeń są zjawiskami powszechnie znanymi. Zamiast tego skupił się na przedstawieniu roli algorytmów oraz ćwiczeń w grupie w skutecznym przygotowaniu studenta do pracy z pacjentem.
Rola algorytmów w przygotowaniu studenta do pracy z pacjentem
Praca pracownika służby zdrowia często bywa bardzo stresująca. W natłoku pacjentów oraz stresujących sytuacji jest niekiedy ciężko wykorzystać całą zdobytą przez siebie wiedzę. W celu ułatwienia korzystania ze zdobytych umiejętności opracowywane są algorytmy, czyli z definicji prosta instrukcja opisująca krok po kroku, co należy wykonać, aby uzyskać określony efekt – uratować pacjenta. Jego nauka jest bardzo skuteczną metodą wypracowania sobie pewnych „nawyków”, które nierzadko w istotny sposób minimalizują ryzyko popełnienia błędu wynikającego z nie wykonania jakiejś czynności.
Jak zwiększyć komunikację w zespole medycznym?
W zespole medycznym kluczową kwestią jest komunikacja. W realiach szpitalnych często jest ona zaburzona z powodu niemożliwego niekiedy do uniknięcia zamieszania. Skuteczną metodą na zwiększenie zdolności współpracy wśród pracowników medycznych jest przeprowadzanie treningów w ramach danego oddziału czy grupy ratowników. Co więcej odpowiednio wyszkolony pracownik łatwiej zaadaptuje się do współpracy z nieznanymi mu wcześniej ludźmi. Trzeba pamiętać, że takie sytuacje często się zdarzają.
Wszystkie powyższe elementy „Cyklu uczenia się” potrzebują niezależnie od siebie debriefing’u. Omówienie nauczonych zdolności, poznanych technik oraz odbytych scenariuszy jest kluczowe dla skutecznej nauki.
Na zakończenie dr Khoury przedstawił garść publikacji oraz zdjęcia z treningów symulacyjnych przeprowadzanych w jego kraju. Na szczególną uwagę zasługuje wspomnienie o symulacjach masowych katastrów. Odbywają się one średnio raz w miesiącu i zaangażowane w jej przeprowadzenie są służby policyjne, SWAT, strażacy, służby medyczne oraz studenci. W ramach ciekawostki warto przytoczyć, że po zakończeniu takiej symulacji jest ona omawiana za pomocą klocków LEGO oraz zestawów Playmobile. Inspiracją do tej metody był podobno sposób w jaki Napoleon analizował już odbyte i planował dopiero co nadchodzące bitwy
Dwie następne prelekcje wygłosił w jednym wystąpieniu dr Lukas Drabauer, nt. „Alpha Medical Concept – międzynarodowe zastosowanie symulacji w medycynie ratunkowej” oraz „Psychologiczne aspekty symulacji w medycynie ratunkowej”.
70% błędów medycznych powoduje czynnik ludzki
Podczas pierwszej prelekcji, prelegent przedstawił słuchaczom jak ważne jest implementowanie technik symulacji w edukację zarówno studentów, jak i już pracujących specjalistów. Swoje wystąpienie rozpoczął od pokazania piramidy uczenia. Wynikało z niej,
że najwięcej zapamiętuję się poprzez praktykę. Następnie przytoczył dość szokujące wyniki badań dotyczących błędów, które zaistniały podczas udzielania pomocy pacjentom. 70% z nich wynikało z czynników ludzkich. 60% można było uniknąć, poprzez odpowiednie przeszkolenie pracowników wykorzystując techniki symulacyjne. Kolejnym tematem poruszonym w tej prezentacji było znaczenie dobrego treningu umiejętności w grupie. Prelegent powtórzył w dużej mierze wiadomości z wcześniejszego wystąpienia. Zwrócił jednak szczególną uwagę na trening zespołów medycznych in-situ (to znaczy w obrębie miejsca ich pracy). Brak przeszkolenia w sytuacji, gdy do zespołu trafia nowy pracownik skutkuje 8% wzrostem ryzyka zgonu pacjenta przez pierwszy tydzień jego pracy (tzw. Black Wednesday). Ta szokująca statystyka stanowi niezbity dowód na wagę symulacji medycznej w procesie edukacji specjalistów.
Psychologiczne aspekty symulacji w medycynie ratunkowej
Kolejna prezentacja dr Drabauera dotyczyła psychologicznego aspektu nauczania. Dobre przekazanie wiedzy wymaga wysiłku zarówno od studentów jak i od nauczyciela. Osoba prowadząca zajęcia (zwłaszcza treningów z użyciem symulacji medycznej), oprócz wytłumaczenia zagadnienia, musi także wykazać indywidualne podejście do każdego z praktykantów. W każdej grupie studenckiej bowiem znajdują się różne „typy” uczniów. Rolą dobrego dydaktyka jest rozpoznanie, który z uczących się reprezentuje dany typ, przydzielić mu zadania, jak najlepiej podług jego predyspozycji, oraz wytłumaczyć w jak najbardziej przystępny dla niego sposób temat ćwiczeń.
Debriefing musi być zwięzły
Nieodłączną częścią przeprowadzenia zajęć z użyciem technik symulacji jest debriefing. Dobre omówienie wykonanego ćwiczenia ma na celu zwrócenie studentom uwagi na popełnione przez nich błędy, wytłumaczenie im jak mogli lepiej podejść do danego zagadnienia, pochwalić ich za dobrze wykonane zadania oraz wskazać elementy, które wymagają jeszcze przez nich dodatkowego przećwiczenia. Debriefing musi być zwięzły i podobnie jak inne elementy zajęć, ma zachęcić do dalszej nauki i zdobywania nowych umiejętności.
Warsztaty na nowoczesnych symulatorach
Na jednej z najważniejszych konferencji dotyczących nowoczesnych sposobów ratowania życia ludzkiego poprowadziliśmy warsztaty dla uczestników:
1. Warsztat wkłucia centralnego pod kontrolą USG
2. Warsztat z procedury REBOA z wykorzystaniem symulatora Angio Mentor Dual Flex firmy Simbionix. Tego typu warsztaty zostały przeprowadzone w Polsce po raz pierwszy.